نام علمی: Lavandula officinalisنام تیره: نعنائیان
حوزه پراکندگی: اسطوخودوس گیاه بومی مناطق معتدله و مدیترانه ای است. به دلیل داشتن سیستم ریشه ای عمیق، به راحتی در شیب ها رشد می کند و نسبت به سرما و خشکی مقاوم و ارتفاع زیاد را ترجیح می دهد و به هوای آفتابی و نور کافی نیاز دارد. این گیاه مناطقی که زمستان های سرد و تابستان های خنک دارد را ترجیح می دهد و بیشتر به صورت کشت شده در مناطقی مانند تهران، کرج، اصفهان، فارس، اراک و… وجود دارد.
گیاهشناسی: اسطوخودوس درختچه ای است چند ساله، خشبی، کرکدار با گل آذین خوشه ای، گل ها به رنگ آبی یا متمایل به بنفش، به ارتفاع ۱۰۰-۲۰۰ سانتی متر، کرک نمدی، برگ ها به طول ۲۰-۵۰ میلی متر، سرنیزه ای، مستطیل یا خطی، کامل، در جوانی کرک نمدی سفید، خاکستری شونده.
میزان بذر مصرفی در هکتار و تراکم گیاه (فواصل کاشت): این گیاه به وسیله بذر، قلمه و خوابانیدن تکثیر می شود. باید توجه داشت که بهترین روش تکثیر این گیاه از طریق قلمه و در فصل پاییز می باشد. تعداد قلمه مورد نیاز جهت کاشت در یک هکتار زمین بین ۳۰ – ۲۰ هزار قلمه می باشد. سیستم کاشت فارو و سیستم آبیاری قطره ای جزو بهترین روش کشت محسوب می شود. فاصله کشت ۵۰-۴۰ سانتی متر روی ردیف ها و فاصله بین ردیف ها ۷۵ تا ۱۰۰ سانتی متر باشد.
عملیات آماده سازی بستر و کوددهی: این گیاه تا ۱۵ سال در زمین اصلی باقی می ماند بنابراین توجه به شرایط خاک قبل از ایجاد مزرعه اسطوخودوس الزامی است. مراحل آماده سازی زمین شامل: شخم مناسب، پنجه زنی یا دیسک زنی و استفاده از لولر در صورت تسطیح نبودن زمین، از عملیات قبل از کشت می باشد. میزان کود دامی پوسیده، به ازای هر هکتار ۲۰ تن که در زمین های فقیر تا ۴۰ تن در هکتار توصیه می شود.
زمان و روش کاشت: در فصل پاییز بین ماه های آبان تا آذر از سرشاخه های اسطوخودوس قلمه تهیه کرده و در گلخانه داخل ماسه می کارند. معمولاً قلمه ها ۳ تا ۴ ماه ریشه دار می شوند و در بهار با توجه به شرایط آب و هوایی و از بین رفتن سرمای بهاره اقدام به کشت قلمه¬های ریشه دار می¬کنند. چنانچه قلمه های اسطوخودوس در بهار از گیاه مادری تهیه و در ماسه کشت گردند می توان قلمه های ریشه دار را در ابتدای فصل پاییز در زمین اصلی کشت کرد. برای ریشه دار کردن قلمه ها می توان از هورمون اکسین استفاده نمود.
میزان آبیاری: اگرچه این گیاه نسبت به خشکی مقاوم است اما بسته به بافت خاک، اقلیم و فصل رویش دور آبیاری بین ۱۰-۷ روز تغییر می کند. اسطوخودوس بعد از اینکه خود را بگیرد و ریشه دار شود، در برابر خشکی مقاوم خواهد شد. آبیاری قطره‌ای بهترین شیوه آبیاری در شرایط آب و هوایی مرطوب است.
خاک مناسب: کاشت این گیاه در زمین‌های مرغوب، شخم‌زده و کوددار عملکرد مناسبی دارد.
زمان برداشت: زمان برداشت در روزهای آفتابی، گرم و خشک هنگامی که ۵۰ درصد گلچه ها باز شده باشند، از ارتفاع حد اکثر ۱۲ سانتی متری از نوک ساقه گل دهنده انجام می¬شود. باید گیاه برداشت شده در سایه و در مجاورت هوا خشک شود و سپس در ظرف های غیر قابل نفوذ ذخیره گردد، در صورت اسانس گیری، از گل های تازه باید استفاده کرد. برای برداشت محصول از اره استفاده کرده و گیاه را هرس می کنند و سرشاخه ها را در سایه خشک می کنند. تعداد چین اسطوخودوس ۲ – ۳ چین در سال می باشد.
اندام مورد استفاده: گل و شاخ و برگ.
عملکرد خشک شده گیاه: عملکرد ۳ – ۲ تن در هکتار (گل و ساقه) در سال سوم و سال های بعد می باشد.
موارد استفاده: دارویی، آرایشی